“ Selo i(ili) grad ?
Između sela i grada postoji korenita, duboka i velika razlika.
U gradu se živi slobodnije, sa većom dozom individualizma i nezavisnosti. U selu vlada vrlo čvrst sistem ponašanja, vrednosti, morala i običaja, u njemu se sve zna šta ko radi, u njemu je čvršća kontrola seoskih institucija. Međutim grad je u tom pogledu vrlo slobodan i direktno suprotan selu. U selu su kontakti među ličnostima primarni, neformalni i učestali, ali su i imanentno kontraverzne prirode, jer se često svode i na guranje nosa u tuđe poslove, što ima polazne posledice za koheziju seoskog društva. U gradu su odnosi među ličnostima formalne prirode, površni i sporadični. Standard u gradu je na mnogo višem nivou nego u selu. Ako sada sumiramo sve prednosti grada, s jedne, i nedostatke sela s druge strane, moći ćemo shvatiti težnju seljaka da pobegne od sela, da iz ruralnog pređe u urbani način života.
Pod uplivom ovakvih uzroka, seljak, koji je inače vezan jakim vezama za selo i zemlju, beži od sela i traži svoje mesto pod suncem u jednoj drugačijoj kulturi i načinu života. Doduše, seljak se na ovakav korak ne odlučuje odmah. On najpre lebdi između sela i grada, istovremeno radeći i u industriji i na svom posedu.
Pod velikim imigrantskim navalama gradski okviri pucaju, nekontrolisano se šire i divljaju, a seljaci u gradu tragaju za stanom i zaposlenjem, svojim razlogom postojanja u urbanoj sredini. Grupisanja seljaka se vrši pre svega na etničkoj osnovi, a tek onda na svim drugim, pa se za ovako okupljene seljake u gradu može reći da žive u socijalnom getu — prostorno i društveno izolovani od ostalih strukturnih elemenata grada. Doduše, ovi seljaci više nisu seljaci u pravom smislu reči. Oni su polugrađani koji žive u vakuumu između vekovnih seoskih tradicija i novih, za njih teško prihvatljivih (mada željenih oblika) gradske nadgradnje. Njihov se napor proteže u pravcu ostvarenja tri cilja čije je postizanje za svaku ličnost od nepobitnog značaja: 1. Naći stan i stalno zaposlenje; 2. Uklopiti se u gradski način života, steći nova iskustva i prilagoditi se i 3. Samopotvrditi se i u društvenom se pogledu afirmisati. Ove ciljeve u gradu seljak s teškom mukom i tek nakon dužeg vremena ostvaruje, tako da su putevi seljakove afirmacije u gradu vrlo teški. Posle višestruko ponovljenih neuspešnih pokušaja da se uklopi u gradski život i društveno potvrdi, seljak u gradu je sklon otuđenjima i skretanju sa puta u društvu prihvaćenog ponašanja (alkoholizam, delikvencija i si.). Na povratak u selo teško se odlučuje, uglavnom iz dva razloga: 1. U selu je prodao zemlju i kuću, novac uložio u kuću u gradu ili potrošio, pa tako nema sredstava da ponovo formira privatnu svojinu nad zemljom u selu. 2. U našem selu postoji izreka: »selo hvali, a u gradu živi«, pa se smatra »sramotom iz cipela vratiti se u opanak«, jer begunci sa sela obično izjavljuju da je živeti u selu »ispod časti«.
Otuda seljak koji je došao u grad po cenu života ostaje u gradu; on zauvijek ostaje i seljak i građanin izlažući se napadima urbanista, političara, ekonomista, socijalnih i zdravstvenih radnika, psihologa i sociologa. Gradski stanovnik zaista nikada nije bio u mogućnosti da slobodno bira svoj susedski okvir, pa je susedstvo u gradu slučajno, a retko kad planirano i stvarno svesno izabrano. Begunci sa sela imaju tu prednost da slobodno mogu izabrati svoje susede. Otuda se u divljim naseljima, i pored sve njihove bede, susreće vrlo čvrsta društvena kohezija, jer je udruživanje ljudi u divljem naselju za njih od egzistencijalne važnosti. Ako se beg sa sela već ne može primiriti, ono se bar može učiniti mnogo toga na olakšanju adaptacije seljaka na gradski način života. Zapravo, morale bi postojati posebne institucije koje bi prihvatile novodošle seljake u grad, upućivale ih u urbani način stanovanja, odricanja koje on zahteva. olakšavale im adaptaciju i snalaženje itd. Time bi korist svakako bila višestruka i obostrana. ”